Mae Calan Gaeaf wedi mynd bron mor fawr â’r Nadolig yma yn y DU ers iddo ddod drosodd o America. Mae pobl yn addurno eu cartrefi ag addurniadau arswydaidd, mae plant yn mynd o ddrws i ddrws  i wneud ‘cast ‘ta ceiniog’ ac mae yna lawer o ddigwyddiadau arbennig megis partïon Calan Gaeaf a hel pwmpenni.

Ond a wyddoch chi fod gan Calan Gaeaf wreiddiau yng Nghymru? Mae Noson Calan  Gaeaf wedi cael ei dathlu ers amser maith. Mae Calan Gaeaf, ar Dachwedd 1af, yn nodi dechrau’r gaeaf ac mae rywsut yn debyg i’r ŵyl Geltaidd Samhain. Mae’n amser i ddathlu’r cynhaeaf, diwrnodau byrrach a nosweithiau hirach, i gofio’r gorffennol ac edrych ymlaen at y dyfodol.

Noson  Galan  Gaeaf yw’r  enw  ar y noson cyn Calan Gaeaf, a chredir bod ysbrydion yn dod allan ar y  noson honno.  Mae’n debyg iawn i Ddiwrnod y Meirw Mecsico, lle mae pobl yn credu bod eu hanwyliaid ymadawedig yn dychwelyd i dreulio amser gyda’r byw.

Roedd Calan Gaeaf yn  amser i gysylltu â’r rhai sydd wedi marw, ond yn 609 OC, gwnaeth yr Eglwys Ddiwrnod yr Holl Saint ar Dachwedd 1af i annog pobl i weddïo dros eneidiau’r ymadawedig yn hytrach na phartïo gyda nhw!

Roedd llawer o draddodiadau yn gysylltiedig â’r ŵyl, rhai ohonynt o gwmpas o hyd a rhai wedi eu hanghofio.

Un traddodiad oedd pryd arbennig o’r enw ‘stwmp  naw  rhyw’, wedi’i wneud gyda naw o lysiau gwahanol. Credwyd bod bwyta’r pryd hwn yn cadw ysbrydion drwg i ffwrdd, ac weithiau roedd modrwy briodas wedi’i chuddio ynddo; dywedwyd bod y person a ddaeth o hyd iddo yn priodi cyn bo hir!

Roedd gemau cynhaeaf eraill a chwaraewyd ar Noson Galan Gaeaf yn cynnwys ‘twco fala’ – bobio am afalau, a chuddio caseg y cynhaeaf – ceffyl bach wedi ei wneud o goesynnau o ŷd.

Goleuwyd coelcerth i ddychryn ysbrydion drwg a dweud ffortiwn. Byddai pobl yn taflu cerrig â’u henwau arnynt i’r tân; pe bai’r garreg yn dod allan heb ei llosgi golygai hynny lwc dda.

Roedd ambell ysbryd di-gyfeillgar hefyd yn rhan o Noson Galan Gaeaf. Yno roedd Y Ladi Wen, a  oedd yn gwarchod mynwentydd, a’r Hwch Ddu, a fyddai’n hel pobl adref ar ddiwedd yr ŵyl.

Mewn rhai rhannau o Gymru, roedd pobl yn cyfnewid rolau rhywedd ar Noson Galan Gaeaf. Roedd dynion yn gwisgo fel menywod, a menywod gwisgo fel dynion, ac roeddent yn mynd o dŷ i dŷ yn canu ac yn gobeithio am fwyd a diod.

Felly, mae gwreiddiau dwfn i Galan Gaeaf yng Nghymru, gyda chymysgedd o hen draddodiadau a rhai newydd o’r ochr arall i’r cefnfor. Yr hyn sy’n bwysig yw ein bod yn ei ddathlu gydag amrywiaeth trwy ddal gafael ar yr hen a chofleidio’r newydd. Sut fyddwch chi’n ei ddathlu y flwyddyn hon?